- බී.ඒ.කාදර් ලියයි ('කාදර් මාස්ටර්' ගේ විශ්ලේෂනයක්)
(ලංකා ඊ නිව්ස් -2025.ජූලි.03, පෙ.ව.8.45) [ඊශ්‍රායල-ඉරාන යුද්ධය හුදකලා හෝ අසාමාන්‍ය සිදුවීමක් නොවේ; ඒ වෙනුවට, එය අපේ කාලයේ පරිණාමය වෙමින් පවතින ගෝලීය ප්‍රවණතා පිළිබිඹු කරයි. මෙම ලිපිය විශ්වාසදායක සාක්ෂි ඇසුරු කොට ගනිමින් ඓතිහාසික දෘෂ්ටිකෝණයකින් මෙම ප්‍රවණතාවය ගවේෂණය කරයි.]
ඊශ්‍රායල-ඉරාන ගැටුම කලාපීය යුද්ධයක් දක්වා වර්ධනය වී තුන්වන ලෝක යුද්ධයක් දක්වා ඇවිලවිය හැකි යැයි දැනෙන භීතිය මධ්‍යයේ, 'ට්වීට් රජු' නම් වූ ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ගේ සැරින් සැරේ මතුවෙන අක්‍රමවත් ට්වීට් පණිවිඩ මෙම තත්ත්වය වඩාත් දරුණු අතට හැරවීය.
එය පුදුම සහගත වූ වංගු ගත් සුළි සුළං කුණාටු සහිත ත්‍රාසජනක චිත්‍රපටයක් හදිසියේම අවසන් වූවා හා සමාන විය. ට්‍රම්ප්ගේ තවත් ට්වීට් එකකින් යුද්ධය අනපේක්ෂිත ලෙස නතර කරනු ලැබීය. සටන් කරන පාර්ශ්වයන් සාකච්ඡාවලට සම්බන්ධ නොවූ අතරම විධිමත් ගිවිසුමක් ද අත්සන් නොකළේය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මෙම තත්වය, සටන් විරාමයක් ලෙස හැඳින්විය යුතුද? නැතහොත් තවත් යුද්ධයක් සඳහා තාවකාලික විරාමයක් ලෙස හැඳින්විය යුතුද? යන්න පිළිබඳව විශ්ලේෂකයින්ට මහත් ප්‍රහේලිකාවක් වී ඇත.
මෙම යුද්ධය, යුක්රේන යුද්ධය මෙන් නොව, ජාත්‍යන්තර ප්‍රවාහනය සහ අත්‍යවශ්‍ය බලශක්ති නිෂ්පාදනය සඳහා කේන්ද්‍රස්ථානයක් වන මැද පෙරදිග සිදු වන්නක් නිසා සියලු රටවලට සහ සියලු ජනතාවට බලපානු ඇතැයි ලෝකය කනස්සල්ලට පත්ව සිටියේය. කෙසේ හෝ එහි පිපිරීම් ශබ්දයන් කෙමෙන් අඩු වී ඇති අතර, එය තාවකාලික සහනයක් ලබා දී තිබේ.
බෙදාගත් දේශසීමා හෝ ගොඩබිම් සම්බන්ධතාවයක් නොමැතිව සැතපුම් 1,112 ක දුරකින් වෙන් වූ බලවත් රටවල් දෙකක් මෙහිදී ගැටුණි. රටවල් දෙකටම බලවත් නාවික බලඇණි තිබුණ ද, ඒවා භාවිතයට නොගෙන පැවතුනි. එක්සත් ජනපදය ලොව වඩාත්ම දියුණු ගුවන් යානා ප්‍රවාහන නෞකා තමන් සතු බවට පුරසාරම් දොඩමින් තම සගයා වන ඊශ්‍රායලයට සහාය වීම සඳහා ඒවා යෙදවීමට උත්සාහ කළ ද, ඉරානයේ මිසයිලවලින් ආරක්ෂා වීම දුෂ්කර වෙමින් පැවතිණි. යුද්ධයේදී මිසයිල සහ ඩ්‍රෝන යානා ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කළ අතර, ගුවන් යානා වාහක නෞකා සහ හමුදා කඳවුරු බොහෝ දුරට භාවිතයට නොගෙන පැවතුනි. මෙය එනම් 'භූමියේ සතුරු හමුදා නොමැතිව' කළ යුද්ධයකි.
මෙයින් ඇඟවෙන්නේ ඉදිරි වසරවලදී ඇති විය හැකි යුද්ධවල යුධ නැව් සංඛ්‍යා අඩු වී, මිසයිල, ඩ්‍රෝන යානා, චන්ද්‍රිකා සන්නිවේදනය සහ ගුවන් ආරක්ෂක තාක්ෂණයන්ගේ දායකත්වය වැඩි වනු ඇති බවයි. මෙම උපාය මාර්ගය අධි තාක්ෂණික ගරිල්ලා යුද්ධ ලෙස සංලක්ෂිත කළ හැකි අතර, එහිදී මිල අධික ආයුධ වඩාත් ලාභදායී විකල්ප සමඟ හොඳින් ගැලපෙයි.
ඉරානය සහ ඊශ්‍රායලය අතර කැපී පෙනෙන සමානකමක් ඇත: ඒනනම් දෙරටේම පාලකයින් අන්ත ආගමික මතවාදයන් මගින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, එක් එක් පාලකයා තමා අයත් වන්නේ 'තෝරාගත් ජනතාවට' යන විශ්වාසය දරයි. සිදුවිය හැකි කවර වූ කුරිරුකමක් වුව ද සාධාරණීකරණය කරමින්, අනෙකුත් ආගමික කණ්ඩායම්වලට හානි කිරීම හෝ මුලිනුපුටා දැමීම යුක්ති සහගත බව ඔවුන් තරයේ විශ්වාස කරති.
කෙසේ වෙතත්, මේවා අතර වෙනසක් ද තිබේ. ඉරානය දිගු ඉතිහාසයක් සහ පොහොසත් සංස්කෘතික උරුමයක් ඇති ස්ථාවර රටකි. කෙසේ වුවද, ඊශ්‍රායලය යනු 1948 දී අධිරාජ්‍යවාදයේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා අනෙකුත් ජනයාගේ ඉඩම් අත්පත් කරගෙන ඔවුන්ගේ මළ සිරුරු කඳු මත ඉදිකරන ලද නවීන හමුදා ස්ථාපනයකි.
එයට ස්ථිර සීමා මායිම් නැත. මානව විනීතභාවය හෝ නීතිය කෙරෙහි කිසිදු තැකීමක් නොකරන එය අධිරාජ්‍යවාදී හමුදා කඳවුරකි. ගාසා තීරය යනු එහි ම්ලේච්ඡත්වය පෙන්වන කැඩපතක් බඳුය. ඊශ්‍රායල හමුදාව ගාසා තීරයේ ජනතාවට එරෙහිව සිදු කළ ත්‍රස්තවාදී ජන සංහාරය, ජර්මනියේ නාසීන් යුදෙව් ජනතාවට එරෙහිව සිදු කළ සංහාරයටත් වඩා භයානක ය.
සෑම ආගමික රාජ්‍යයක්ම ඇත්ත වශයෙන්ම මානව දියුණුවට බාධා කරන අතර ඉරානය ද ඊට වෙනස් නොවේ. ඇත්ත වශයෙන්ම, බොහෝ මූලික මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමේ මෙන්ම කාන්තාවන්ට දෙවන පන්තියේ සැලකිලි දක්වන සංස්කෘතියක් ඔවුන්ට තිබේ.
කෙසේ වෙතත්, ඇමරිකාවට තෙල් සපයන බොහෝ පොහොසත් අරාබි රටවලට වඩා ඉරානය වෙනස් ය, එහි තවමත් රජ පවුලක් පවතින අතර පාලකයෝ අන්තංපුර සමඟ සුඛෝපභෝගී ජීවිත ගත කරති. ඉරානය විද්‍යාවට සහ අධ්‍යාපනයට ප්‍රමුඛත්වය දී කටයුතු කරයි. මේ නිසා ඉරානය යම් දුරකට ඉහළින් සිටී. ඔවුන්ගේ ආගමික නිකායක ප්‍රධානියා වූ හසන් පවා හිතුවක්කාර අධිරාජ්‍යයක් සමඟ කළ සටනේදී දිවි පිදූවෙකු ලෙස තම ජීවිතය නිම කර ගත්තෙකි. ඔහුගේ නිර්භීතකම සහ පරිත්‍යාගය තවමත් එම සමාජයේ වටිනාකම්වල පදනම ලෙස මුල් බැස ගෙන ඇත.
යුදෙව් ජනතාවට ද උත්තරීතර අතීතයක් ඇත. ඔවුන් මැද පෙරදිග දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් වූ අතර අන් අය සමඟ සාමකාමීව සහ සහජීවනයෙන් යුක්තව ජීවත් වී තිබෙන බවට සාක්ෂි ඇත. අතීතයේ දී තමන්ටම රාජ්‍යයක් නිර්මාණය කර පුළුල් කිරීමට ඔවුන්ට කිසිදු අදහසක් තිබුණේ නැත. ඔවුන් ලෝකයට දක්ෂ චින්තකයින් සහ විද්‍යාඥයින් බිහි කර තිබේ. කෙසේ වෙතත්, ඊශ්‍රායලය ඔවුන්ගෙන් වෙන් කර තේරුම් ගත යුතු වෙයි.
'එස්රා' නම් ශුද්ධ වූ ග්‍රන්ථයේ සඳහන්වන පරිදි යුදෙව්වන්ට ජෙරුසලමේ ඔවුන්ගේ දේවමාළිගාව නැවත ගොඩනඟා ගැනීමට අවසර දීම සම්බන්ධයෙන් පර්සියානු පාලකයන්ට මහත් ගෞරවයක් හිමි කර දී ඇත. පර්සියානු රජවරු දිගු කලක් යුදෙව්වන් ආරක්ෂා කර ඇති බව ඉතිහාසයේ ඇති සිත් ඇදගන්නා සුළු කරුණකි. පර්සියාව අද හැඳින්වෙන්නේ ඉරානය නමිනි. 1935 දී මෙම නම් වෙනස්කිරීම සිදු කරන ලදී.
1896 දී ධනවාදය අධිරාජ්‍යවාදය දක්වා පරිණාමය වෙමින් පැවති සමයේදී නීතිඥ සහ මාධ්‍යවේදී තියඩෝර් හර්සල් යුදෙව් නිජබිමක් පිළිබඳ අදහස යෝජනා කරන ලදී. බොහෝ යුරෝපීය රටවල යුදෙව් විරෝධී සිදුවීම් වැඩි වෙමින් පැවති කාල පරිච්ඡේදයක දී, ඔහු තම ජනතාවගේ ආරක්ෂාව සිතේ තබාගෙන මෙම සංකල්පය ඉදිරිපත් කළේය. දේශපාලනික යුදෙව් ආගමේ මූලයන් ඇත්තේ මේ තුළ ය.
එකල ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට එරෙහිව බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදය විසින් මෙම සටන් පාඨය ගසාකන ලදී. ඉන්පසුව, 1930 ගණන්වලදී, ප්‍රධාන වශයෙන් මුස්ලිම්වරුන් වෙසෙන මැද පෙරදිගින් තෙල් සොයා ගන්නා ලද අතර, එය ජර්මනියේ හිට්ලර්ගේ නාසි පාලනය විසින් සිදු කරන ලද යුදෙව්වන්ගේ බිහිසුණු ජන සංහාරයට සමගාමීව සිදු වූ සිදුවීමක් විය. 1948 දී අධිරාජ්‍යවාදීන් තමන්ගේම ලාභ ප්‍රයෝජන සඳහා ඊශ්‍රායලය ස්ථාපිත කළ අතර, දෙවන ලෝක යුද්ධයේ සිදු කළ සමූලඝාතනයෙන් පසු යුදෙව් වින්දිතයින් කෙරෙහි ගෝලීය වශයෙන් ගලා ආ අනුකම්පාවෙන් ප්‍රයෝජන ගන්නා ලදී. ආගමික දෘෂ්ටිවාදය තමන්ගේම අරමුණු සඳහා අධිරාජ්‍යවාදය විසින් දූෂිත කරන විට එය මනුෂ්‍යත්වයට තර්ජනයක් බවට පත්වේ. මෙය ඊශ්‍රායලයේ පැහැදිලිව දක්නට ලැබෙන්නකි. එක්සත් ජනපදය ISIS සහ තලේබාන් සංවිධානය නිර්මාණය කළ ආකාරයෙන් ද මෙය පැහැදිලි වේ. ජර්මානු චාන්සලර් ෆ්‍රෙඩ්රික් මාර්ස් විසින් මෑතකදී ඊශ්‍රායලය පිළිබඳව කරන ලද ප්‍රකාශයෙන් ඊශ්‍රායලය ස්ථාපිත වූයේ මන්දැයි හොඳින් පැහැදිලි කරයි. "ඊශ්‍රායලය කළේ හරිම කැත වැඩක් අපි ඔක්කොටම" ඔහු පැහැදිලිවම පැවසීය.
ඉරානයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා ඊශ්‍රායලය සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ඉදිරිපත් කළ එකම සාධාරණීකරණය වූයේ ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික ව්‍යාපෘතිය, න්‍යෂ්ටික අවියක් නිපදවිය හැකි මට්ටමට වර්ධනය වී ඇති බවයි. ඉරානය න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් අත්පත් කර ගැනීම ඊශ්‍රායලයට පමණක් නොව, සමස්ත මනුෂ්‍ය වර්ගයාටම දැඩි තර්ජනයක් එල්ල කරන බවත්, එය වළක්වා ගත යුතු බවත් කියමින් ඔවුන් මතයක් ගොඩනඟා ගත්හ.
කෙසේ වෙතත්, සැබෑ හේතුව එය නොවේ. සැබෑ උත්ප්‍රේරකය වූයේ "සාමකාමී න්‍යෂ්ටික බලශක්තිය" ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ ඇමරිකාවේ මුලපිරීම සහ එක්සත් ජනපදයේ රූකඩයක් වූ ඉරාන ජාතිකයා වන මොහොමඩ් රේසා ෂාගේ කාලයේ එය අත්පත් කර ගත් තාක්ෂණික විශේෂඥතාවයි. 1957 මාර්තු 5 වන දින, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති අයිසන්හවර් සහ ඉරානයේ ෂා අතර ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී. ඉදිරි වසර 20 තුළ මෙගාවොට් 23,000 ක පමණ විදුලි ධාරිතාවක් සහිත න්‍යෂ්ටික බලාගාර මාලාවක් ඉදිකිරීම ෂාගේ අරමුණ විය.
2023 දී, ඊශ්‍රායලයේ න්‍යෂ්ටික තර්ජනයට ප්‍රතිරෝධය දැක්වීමට සහ අනෙකුත් රටවලින් එල්ල වන තර්ජන වළක්වා ගැනීම අරමුණු කර ගත් න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් සංවර්ධනය කිරීම සඳහා ව්‍යාපෘතියක් අවශ්‍ය බවට පෙනී සිටින බොහෝ ඉරාන දේශපාලන නායකයින්ගේ බලපෑම් නොතකා, උත්තරීතර නායක කොමේනි, න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් නිර්මාණය කිරීම ඉස්ලාමීය මූලධර්මවලට පටහැනි බව පවසමින් අනුමැතිය ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය.
එපමණක් නොව, ඉරානය සතුව න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් නොමැති බව එක්සත් ජනපද ජාතික බුද්ධි අධ්‍යක්ෂ තුල්සි ගැබාර්ඩ් ප්‍රකාශ කළ බව ද සිහිපත් කිරීම වටී, එය IAEA අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් රෆායෙල් මරියානෝ ග්‍රෝසි විසින් ද තහවුරු කරන ලද කරුණකි.
සදාම් හුසේන්ගේ මහා විනාශකාරී අවිවලින් මනුෂ්‍යත්වය ආරක්ෂා කරන බවත්, ඒ සමඟම එහි රන් සංචිත සහ තෙල් සම්පත් අත්පත් කර ගන්නා බවත් පවසමින් 2003 දී ඉරාකයේ යුද්ධයක් ආරම්භ කළ එක්සත් ජනපදය, එහි පදනම ලෙස ගත්තේ ද මෙවැනිම පදනම් විරහිත චෝදනා ය.
ඉරානයට පහර දීමට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ගත් තීරණය එක රැයකින් ගත් එකක් නොවේ. 2000 දශකයේ මුල් භාගයේදී, සෝවියට් සංගමයේ බිඳවැටීමෙන් පසු, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ලෝකයේ එකම සුපිරි බලවතා ලෙස ස්ථාපිත විය. මෙම කාලය තුළ, ඔවුන් තම අවශ්‍යතා ඉටු කිරීම සඳහා මුස්ලිම්වරුන් අතරට සටන්කාමී කුලී හේවා කණ්ඩායම් බඳවා ගනන්නා ලදී, ඉස්ලාම් භීතිකාව පෝෂණය කරන ලදී, 9/11 ප්‍රහාරයෙන් පසුව, ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි යුද්ධයක මුවාවෙන් ඇෆ්ගනිස්ථානය ආක්‍රමණය කරන ලදී. ඒ සමඟම, තවත් සුපිරි බලවතෙකු බිහිවීමට පෙර, මැද පෙරදිග මුස්ලිම් බහුතරයක් වෙසෙන රටවල් හතක් වන ඉරාකය, සිරියාව, ලෙබනනය, ලිබියාව, සෝමාලියාව, සුඩානය සහ ඉරානයට පහර දීම සඳහා පස් අවුරුදු සැලැස්මක් සකස් කිරීමට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ බ්‍රිතාන්‍ය එක්ව කටයුතු කළහ. ජෙනරාල් වෙස්ලි ක්ලාක් මෙය හෙළිදරව් කළේ ලෝකය මවිතයට පත් කරමිනි.
තරු හතරේ ජෙනරාල් වෙස්ලි ක්ලාක් යනු වියට්නාම් යුද්ධයට ද සහභාගී වූ එක්සත් ජනපදයේ ඉහළ පිළිගැනීමක් ලබන හමුදා චරිතයකි. ඔහු 1997 සිට 2000 දක්වා යුරෝපයේ නේටෝවේ මිත්‍ර හමුදා අණදෙන නිලධාරි තනතුර දැරූ අතර කොසෝවෝ යුද්ධය අතරතුර මිත්‍ර හමුදා මෙහෙයුමට නායකත්වය දුන්නේය. ජෙනරාල් වෙස්ලි ක්ලාක් මෙම පුදුම සහගත පුවත සාකච්ඡා කරන වීඩියෝව යූ ටියුබයෙන් ඔබට නැරඹිය හැකිය.
1992 සිට ආරම්භ වූ පසුගිය වසර 33 තුළ, යුද ලෝලියෙකු වන නෙතන්යාහු මාස කිහිපයක් හෝ දින කිහිපයක් ඇතුළත ඉරානය න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් නිපදවන බවට අනතුරු ඇඟවීම් නිකුත් කරමින් සිටියේ ය. ඔහු මෑතකදී විශේෂයෙන් මේ ගැන හඬ නගන්නට පටන් ගත්තේ ය.
නෙතන්යාහු දේශපාලනිකව ඇමරිකානු සහ ඊශ්‍රායල අවි නිෂ්පාදකයින් නියෝජනය කරයි; ඔහු තනි පුද්ගලයෙක් නොවේ. මේ හේතුව නිසා, ඊශ්‍රායල ජනතාව මැතිවරණවලදී ඔහුව පරාජය කළත්, යුධ නායකයින් විසින් ඔහුව නැවත නැවතත් බලයට ගෙන එනු ලැබේ. සදාම් හුසේන් ඉරාකයේ න්‍යෂ්ටික අවියක් සංවර්ධනය කරමින් සිටින බවට පැතිරූ කටකතාව ද මුලින් ප්‍රචාරය කළේ ඔහු විසිනි. ඔහු පසුගිය වසර 33 තුළ ඉරානයට එරෙහිව මෙම කතාව කියමින් සිටියි. අල් ජසීරා නාලිකාවෙන් මෑතකදී නිකුත් කරන ලද වීඩියෝවක ඔහු පසුගිය වසර 33 තුළ ඉරානය පිළිබඳ මෙම කතාව පුනරුච්චාරණය කරන ආකාරය දැක්වේ. ඔබට එය ද යූ ටියුබයෙන් නැරඹිය හැකිය.
මේ අනුව, ඉරානයට පහර දීම සඳහා කඩතුරාවක් ලෙස ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ ඊශ්‍රායලය එක්ව 'ඉරාන න්‍යෂ්ටික බෝම්බ ප්‍රෝඩාව' වර්ධනය කළ බව පැහැදිලිය.
ඇමරිකානු ආධිපත්‍යයට සහ ඊශ්‍රායල භෞමික අභිලාෂයන්ට එරෙහිව නැගී සිටියදී පලස්තීන නිදහස සඳහා තම සහයෝගය සත්‍යවාදීව තබා ගත් එකම රට ඉරානයයි. තවත් බොහෝ අරාබි රටවල් ඇමරිකානු බලයට, ඊශ්‍රායල හමුදාවේ ඉතා දියුණු "Auftragtaktik" හෝ "recon-pull" වැනි හදිසි අකුණු ප්‍රහාරවලට බියෙන් සහ මොසාඩ් නම් බුද්ධි ඒජන්සියට බියෙන් රහසිගතව හෝ විවෘතව යටත් වී ඇත.
මෙම විරෝධතාවය ඊශ්‍රායලය සහ එක්සත් ජනපදය යන දෙඅංශය කෙරෙහිම වූ කලකිරීමට ප්‍රධාන සාධකයකි. ගාසා තීරයේ හමාස්, ලෙබනනයේ හිස්බුල්ලා සහ යේමනයේ හූති වැනි ඉරාන පිටුබලය ලත් කණ්ඩායම්වල මැදිහත්වීම, ඊශ්‍රායල ආක්‍රමණ සහ ව්‍යාප්තියට විවෘතව විරුද්ධ වන අතර ඉරාකයේ සහ සිරියාවේ ඇමරිකානු කඳවුරු එමගින් ඉලක්ක කරයි. ඒ නිසා ආතතීන් තවදුරටත් ඉහළ ගොස් ඇත. ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපදය සහ එක්සත් රාජධානිය යන දෙකටම ඉරානය කෙරෙහි වන සතුරු ආකල්පමය ඉතිහාසයක් ඇත.
1953 දී දූෂිත ඇන්ග්ලෝ-ඉරාන තෙල් සමාගම (දැන් BP) ජනසතු කිරීමෙන් පසු, එක්සත් ජනපද CIA සහ බ්‍රිතාන්‍යයේ MI6 එක්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අගමැති මොහොමඩ් මොසාඩෙග්ගේ රජය පෙරලා දමා, රූකඩ පාලනයක් ස්ථාපිත කර ෂා රජු ලෙස පත් කළේය.
1979 ඉස්ලාමීය විප්ලවය එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් ෂා පාලනයේ අවසානය සනිටුහන් කළේය. ෂා ජාතියේ රන් සංචිත රැගෙන රටින් පලා ගියේය. මෙම කැලඹීම අතරතුර, තම ආරක්ෂාව සඳහා ප්‍රංශයේ වසර 14 ක් පිටුවහල්ව සිටි ඉස්ලාමීය විද්වතෙකු වන අයතුල්ලා රුහොල්ලා කොමේනි, ඉරානයට නැවත පැමිණ අලුතින් පිහිටුවන ලද ඉස්ලාමීය ජනරජයේ වගකීම භාර ගත්තේය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඉරානය ආරම්භයේ සිටම ඇමරිකානු විරෝධී රාජ්‍යයක් ලෙස මතු විය.
පිටුවහලේ සිටි ෂාට පිළිකා ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම සඳහා තම රටට ඇතුලු වීමට 1979 දී එක්සත් ජනපදය අවසර දුන් විට, ඉරාන සිසුන් ටෙහෙරානයේ ඇමරිකානු තානාපති කාර්යාලයට කඩා වැදී, ඇමරිකානුවන් 52 දෙනෙකු පැහැරගෙන ගොස් දින 444 ක් ප්‍රාණ ඇපකරුවන් ලෙස තබාගෙන, ෂා ඉරානයට පිටුවහල් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියහ. එක්සත් ජනපදය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා අත්හැර ඉරානයට ආර්ථික සම්බාධක පැනවීය.
එවකට එක්සත් ජනපද සගයෙකු වූ සදාම් හුසේන්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් එක්සත් ජනපද සහාය ලත් ඉරාකය විසින් ඉරානය ආක්‍රමණය කළ අතර එය වසර අටක් පුරා පැවතියේ ය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දෙපාර්ශ්වයේම දස දහස් ගණනක් මිය ගියහ. ඉරාකය ඉරානයට එරෙහිව එක්සත් ජනපදය සැපයූ රසායනික අවි ද භාවිතා කළේය. අවසානයේදී, යුද්ධය ඉරානයේ හමුදා හැකියාවන් ශක්තිමත් කළේය.
ඉරානයේ අද දක්වාම ගෞරවයට පාත්‍ර වන සිදුවීමක් 1980 ඔක්තෝබර් 30 වන දින සිදු විය. එහිදී 13 හැවිරිදි මොහොමඩ් හුසේන් ෆාමිඩේ සිරුර වටේටම ග්‍රෙනේඩ් පටියක් බැඳගෙන ඉරාක කාලතුවක්කු ප්‍රහාරක බලකායේ ඉදිරි ගමන නැවැත්වීමට ඉරාක යුද ටැංකියක් යටට පැන පුපුරුවා ගත්තේ ය. ඉරාන යුද්ධයේ ඔහු වීරෝධාර ප්‍රාණ පරිත්‍යාගිකයෙකු ලෙස සමරනු ලැබේ.
ඉරාන සහාය ඇතිව බේරූට් හි එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයට එල්ල වූ බෝම්බ ප්‍රහාරයකින් ඇමරිකානුවන් 17 දෙනෙකු ඇතුළුව පුද්ගලයින් 63 දෙනෙකු මිය ගියහ. පසුව, බහුජාතික හමුදා කඳවුරකට මරාගෙන මැරෙන ට්‍රක් බෝම්බ දෙකක් පුපුරුවා හරිමින් කළ ප්‍රහාරයකින් එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින් 220 ක්, නාවික නාවිකයින් 18 ක්, හමුදා සොල්දාදුවන් තිදෙනෙකු සහ ප්‍රංශ සොල්දාදුවන් 58 දෙනෙකු මිය ගියහ.
1988 ජූලි මාසයේදී, පර්සියානු ගල්ෆ් කලාපයට ඉහළින් පියාසර කරමින් සිටි එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාවේ නෞකාවක් වන USS Vincennes විසින් ඉරාන සිවිල් ගුවන් යානයක් වෙඩි තබා බිම හෙළීමෙන් එහි සිටි පුද්ගලයින් 290 දෙනෙකු මිය ගිය ඛේදජනක සිදුවීමක් සිදුවිය. සිද්ධියෙන් පසුව, ගුවන් යානය වැරදි ලෙස ඉලක්ක කිරීම සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජනපදය සමාව අයැද සිටි අතර, මුලින් එය හමුදා ගුවන් යානයක් බව කියා සිටි නමුත්, පසුව වින්දිතයින්ගේ පවුල්වලට මූල්‍යමය වන්දි ලබා දීමට එකඟ විය.
එක්සත් ජනපදයේ කෝපයට හේතු වන තවත් සාධකයක් වන්නේ යුක්රේන යුද්ධයේදී ඉරානය රුසියාවට සහාය දැක්වීම සහ චීනය සමඟ දේශපාලන, මිලිටරි සහ ආර්ථික සබඳතා මෑතකදී ශක්තිමත් කර ගැනීම නිසාය.
2025 මාර්තු මාසයේදී ඉරානයෙන් ලෝකයේ දෙවන විශාලතම ලිතියම් නිධිය වන "සුදු රත්තරන්" නමින් හැදින්වෙන නිධිය අනපේක්ෂිත ලෙස සොයා ගැනීමත් සමඟ මෙම එක්සත් ජනපද සතුරුකම මෑතකදී තවත් උග්‍ර අතට හැරෙන්නට විය. මෙම නිධිය වේගයෙන් වැඩි වන විදුලි වාහන ඉල්ලුමට ඉතා වැදගත් වේ. ලෝවි ආයතනය විසින් එය හඳුන්වනු ලැබුවේ "විභව උපායමාර්ගික ක්‍රීඩාව වෙනස් කරන්නෙකු" ලෙසය.
ලිතියම් නිස්සාරණය කිරීම සඳහා චීනය සතුව දැනට වඩාත්ම දියුණු තාක්‍ෂණය ඇති බැවින්, ඉරානය සමඟ යුද්ධයකට යාමට එක්සත් ජනපදය හදිසියේම උනන්දු වීම සම්බන්ධයෙන් වෙනත් ක්ෂණික පැහැදිලි කිරීමක් අවශ්‍ය නොවනු ඇත. සියලුම ජාත්‍යන්තර නීති සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රොටෝකෝලය උල්ලංඝනය කරමින් ඉරානයට එරෙහිව යුද්ධ කිරීමේ එක්සත් ජනපද ක්‍රියාමාර්ග මගින් මෙම සැකය තවදුරටත් තහවුරු වේ.
එමනිසා, එක්සත් ජනපදයේ සහ ඊශ්‍රායලයේ සැබෑ අරමුණ වන්නේ සිරියාවේ කළාක් මෙන් ඉරානයේ පාලන තන්ත්‍ර වෙනසක් සිදු කර තමන්ගේම රූකඩ පාලනයක් බලයට පත් කිරීමයි. මේ සඳහා ඔවුන් හිටපු ෂාගේ පුත් රේසා ෂා ස්ථානගත කර ඇත.
ඉරානයේ පාලනය පෙරලා දැමීමේ CIA-Mossad-MI6 කුමන්ත්‍රණය දිගු කලක් තිස්සේ සිදුවෙමින් පවතී. මෙම උත්සාහය එක්සත් ජනපදය විසින් අරමුදල් සපයන ලද රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සහ දේශපාලන කණ්ඩායම් හරහා පහසු කර ඇති අතර, බොහෝ විට "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය" සහ "මානව හිමිකම්" යන හුරුපුරුදු ධජ යටතේ ඒ්වා පවතී. කෙසේ වෙතත්, මෙය එක්සත් ජනපදය සහ ඊශ්‍රායලය ඉරානයට එරෙහිව සෘජුවම මිලිටරි ක්‍රියාමාර්ගයකට සම්බන්ධ වන පළමු අවස්ථාව සනිටුහන් කරයි. ගාසා තීරයේ හමාස් සහ ලෙබනනයේ හිස්බුල්ලා මුහුණ දුන් පසුබෑම් සහ සිරියාවේ බෂාර් අල්-අසාද් ඉවත් කිරීමෙන් ඇති වූ ශුභවාදී ආකල්පය, මෙම වර්ධනයට සැලකිය යුතු ලෙස හේතු වී තිබේ.
-මතු සම්බන්ධයි
(මෙම සිංහල පරිවර්තනය සඳහා කැලණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්යවරියක් සහ එක්සත් රාජධානියේ හල් විශ්ව විද්‍යාලයේ ආචාර්ය උපාධි අපේක්ෂකයෙකු වන සංජීවනී රූපසිංහ දුන් අනගි සහායට ස්තූතිය)
---------------------------
by (2025-07-03 03:24:04)
)
Read 16938 Times
Leave a Reply
0 discussion on this news
අජිත් ගලප්පත්තිගේ සිනමා විචාර එකතුව
අතීතයෙන් පාඩමක් - විශේෂඥ වෛද්‍ය අජිත් අමරසිංහ ලිපි