- බී.ඒ.කාදර් ලියයි ('කාදර් මාස්ටර්' ගේ විශ්ලේෂනයක්)
(ලංකා ඊ නිව්ස් -2025.ජූලි.06, පෙ.ව.7.20) [ඊශ්‍රායල-ඉරාන යුද්ධය හුදකලා හෝ අසාමාන්‍ය සිදුවීමක් නොවේ; ඒ වෙනුවට, එය අපේ කාලයේ පරිණාමය වෙමින් පවතින ගෝලීය ප්‍රවණතා පිළිබිඹු කරයි. මෙම ලිපිය විශ්වාසදායක සාක්ෂි ඇසුරු කොට ගනිමින් ඓතිහාසික දෘෂ්ටිකෝණයකින් මෙම ප්‍රවණතාවය ගවේෂණය කරයි.]
2003 ඉරාක ආක්‍රමණයට පෙර භාවිතා කළ බොරුවම ප්‍රතිරාවය කරමින් එක්සත් ජනපදය යුද්ධයට සූදානම් විය. ඉරානය න්‍යෂ්ටික අවියක් නිපදවුවහොත් ලෝකය විනාශයට මුහුණ දෙන බව පවසමින් එහි මාධ්‍ය පක්ෂග්‍රාහී හා හානිකර පුවත් ප්‍රචාරය කළේය. ඊශ්‍රායලයේ න්‍යෂ්ටික අවි ගබඩාව හෝ අනෙකුත් ජාතීන් සතුව ඇති අවි ගැන කිසිදු සඳහනක් නොතිබූ අතර, හිටපු ජනාධිපති බැරැක් ඔබාමා විසින් ඉරානය සමඟ ඇති කරගත් න්‍යෂ්ටික ගිවිසුමෙන් 2018 දී ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ඉවත් වීම පිළිබඳ කිසිදු සාකච්ඡාවක් ද නොතිබුණි. ඉදිරියේදී සිදුවීමට නියමිත යුද්ධයේ මෙම වාතාවරණය හිතාමතාම වර්ධනය කරන ලදී.
ඉරානය දැනටමත් අඛණ්ඩව පස් වතාවක් සාකච්ඡාවලට සහභාගී වී තිබුණද, ඕමානයේ පැවැත්වෙන එක්සත් ජනපද-ඊශ්‍රායල් සාකච්ඡාවලට සහභාගී වන ලෙස ට්‍රම්ප් ඉරානයට අනතුරු අඟවා තිබුණි. හයවන වටය ජුනි 15 වන ඉරිදා පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ අතර ඉරානය ඊට සම්බන්ධ වීමට සූදානම් විය. කෙසේ වෙතත්, 13 වන සිකුරාදා, ඊශ්‍රායලය ගුවන් ප්‍රහාර සහ මොසාඩ් හි ගරිල්ලා කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියාකාරකම් ආරම්භ කළ අතර, එය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සම්මතයන් සහ එක් ස්වෛරී රාජ්‍යයකට තවත් ස්වෛරී රාජ්‍යයක් පහර දීම තහනම් කරන එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තිය උල්ලංඝනය කළේය. ඊශ්‍රායලය මෙම මෙහෙයුම හැඳින්වූයේ "නැගී එන සිංහ මෙහෙයුම" ලෙසයි.
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය න්‍යෂ්ටික මධ්‍යස්ථානවලට පහරදීම යුද අපරාධ ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත්තේ එවැනි ප්‍රහාර අතරතුර නිකුත් වන විකිරණ, දේශසීමා හරහා ගමන් කිරීමට සහ අනෙකුත් ජාතීන්ට අනතුරුදායක වීමට ඇති හැකියාව නිසාය. ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික මධ්‍යස්ථානවලට ඊශ්‍රායලය පහරදීම මෙම මූලධර්මය උල්ලංඝනය කිරීමකි. න්‍යෂ්ටික මධ්‍යස්ථාන අධීක්ෂණය කිරීම සඳහා වගකිව යුතු ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සිය (IAEA) පවා ප්‍රහාරය හෙළා දුටුවේ නැත.
ඊශ්‍රායල ගුවන් ප්‍රහාරවලට පෙර, ඉරානයට රිංගා සිටි එහි බුද්ධි ඒජන්සිය වන මොසාඩ්, ඇතුළත සිට ඉරාන ගුවන් ආරක්ෂාව සාර්ථකව උල්ලංඝනය කළේය. ඒ සමඟම, පුළුල් ඩ්‍රෝන් ප්‍රහාර දියත් කරන ලදී. තුවාල ලැබූවන් අතර හමුදා අණ දෙන නිලධාරීන් තිදෙනෙකු, ඉහළ පෙළේ දේශපාලන නායකයින් සහ ප්‍රමුඛ න්‍යෂ්ටික විද්‍යාඥයෙකු ඇතුළු ප්‍රමුඛ පුද්ගලයින් 20 ක් පමණ සිටියහ. නිශ්චිත ස්ථානයක පැවති හදිසි රැස්වීමකට ඔවුන්ව පොළඹවා ගනිමින් රැවටිලිකාර WhatsApp පණිවිඩයක් ලැබීමෙන් පසු හමුදා නිලධාරීන් කිහිප දෙනෙකු මිය ගියහ. ඊට අමතරව, ඇතැම් විද්‍යාඥයින් සහ හමුදා නායකයින් ඔවුන්ගේම නිදන කාමර තුළ මරා දමන ලද අතර, ඔවුන්ගේ නොසැලකිල්ල මෙම දැවැන්ත පාඩුවට හේතු විය.
මෙමඟින් ඊශ්‍රායලයට ඉරාන ගුවන් සීමාව උල්ලංඝනය කිරීමට හැකි වූ අතර, එමඟින් ඔවුන්ට නිදහසේ ගුවන් ප්‍රහාර එල්ල කිරීමට හැකි විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉරානයේ හමුදා අණ සහ යටිතල පහසුකම් සැලකිය යුතු ලෙස විනාශ විය. ඊශ්‍රායලයේ මෙම වේගවත් ප්‍රහාරය, එහි මොසාඩ් සංවිධානයේ අනපේක්ෂිත ගරිල්ලා උපක්‍රම සමඟ එක්ව, ගෝලීය ප්‍රජාව මවිතයට පත් කළේය. බොහෝ දෙනෙක් විශ්වාස කළේ ඊශ්‍රායලය 1967 දින හයක යුද්ධයෙන් ලබාගත් නිර්භීතකම නැවත ක්‍රියාත්මක කරන බවයි. එම ගැටුමෙන් පසුව, ඊජිප්තුව කිසි විටෙකත් එහි මුල් තැන සම්පූර්ණයෙන්ම ලබා ගත්තේ නැත. ඒ හා සමානව, ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව අනුමාන කළේ ඉරානයේ ස්ථිරභාවය සහ වාචාලකම අවසන් වී ඇති බවයි.
ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් තම සාර්ථකත්වය ගැන ප්‍රීතියෙන් පිනා ගියේ, "ඊයේ අප සමඟ කතා කළ අය තවදුරටත් අප අතර නැත. අපි විධිමත් ලෙස යුද්ධයකට අවතීර්ණ වී නොමැති වුවද, අවශ්‍ය ආයුධ සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් අපි සපයා ඇති අතර එය දිගටම කරගෙන යනු ඇත" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කරමිනි. න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් හඹා යාම නවතා සාකච්ඡා මේසයට පැමිණෙන ලෙස ඔහු ඉරානයට අනතුරු ඇඟවීය. කෙසේ වෙතත්, ඉදිරි පැය නවය තුළ තත්වයන් නාටකාකාර ලෙස වෙනස් විය. ඉරානයෙන් දියත් කරන ලද ඩ්‍රෝන යානා සියයකට අධික සංඛ්‍යාවක් සහ මිසයිල කිහිපයක් ඊශ්‍රායල අගනුවර වන ටෙල් අවිව් වෙත පහර දුන්නේය. ගාසා තීරයේ ජනතාව දිගු කලක් විඳදරාගත් දුක් වේදනා පිළිබඳ දර්ශනයක් ඊශ්‍රායල ජනතාවට පළමු වරට හමු වූ අවස්ථාව මෙය විය. ජෝර්දානය මෙම ප්‍රක්ෂේපන බොහොමයක් සාර්ථකව වළක්වා ගත් අතර, ඇමරිකානු යුද නැව් ඒවා ව්‍යර්ථ කිරීමට උත්සාහ කළද, සමහරක් අනාවරණය වීමෙන් වැළකී සැතපුම් දහසක දුර සිට ඊශ්‍රායලයට ළඟා වීමට සමත් විය. ඉරානය මෙම මෙහෙයුම හැඳින්වූයේ "සැබෑ පොරොන්දුව III මෙහෙයුම" ලෙසයි.
ඊශ්‍රායලයේ 'යකඩ ගෝලය' ලොව හොඳම ගුවන් ආරක්ෂක පද්ධතිය ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, ඇමරිකාවේ බලවත් THAAD පද්ධතිය එයට අනුපූරක විය. කෙසේ වෙතත්, ඉරාන මිසයිල ඊශ්‍රායලයේ භූමිය තුළට දරුණු ලෙස පහර දුන් විට ලෝකය මවිතයට පත් විය. මෙම දින 12 ක ගැටුම, අති නවීන තාක්‍ෂණය, සැලකිය යුතු ඇමරිකානු සහයෝගය සහ මොසාඩ් හි ඉතා දියුණු බුද්ධි හැකියාවන් මගින් ශක්තිමත් වූ ඊශ්‍රායලයේ පැවති, පැරණි විශ්වාසය වූ ලොව කිසිම තර්ජනයකට ගොදුරු නොවන නොසෙල්වෙන සුළු වූ ශක්තිමත් වූ ද දිගුකාලීන වූ ද විශ්වාසය බිඳ දැමීය.
ඒ කාලයේ චීනය සහ රුසියාව සැලකිය යුතු තරමේ දක්ෂ ක්‍රීඩකයන් නොවූවත්, ඉරානය වසර අටක් එක්සත් ජනපදය උපකාර ලත් ඉරාක ආක්‍රමණයෙන් දිවි ගලවා ගත්තේය. නමුත් මෙම යුද්ධයෙන් දින කිහිපයක් ඇතුළත එක්සත් ජනපදය තේරුම් ගත්තේ ඊශ්‍රායලයට ආර්ථික වශයෙන් සහ මිලිටරිමය වශයෙන් දින කිහිපයක්වත් පැවතිය නොහැකි බවයි.
එක්සත් ජනපදය සම්පූර්ණයෙන්ම පුදුමයට පත් විය. ගැටුම තවත් දින කිහිපයක් පමණක් පැවතුනත් ඊශ්‍රායලයේ පැවැත්ම අනතුරේ වැටිය හැකි බවට පැතිර ගිය කනස්සල්ලක් එහි තිබුණි. අඛණ්ඩ සටන් හේතුවෙන් හමාස්, හිස්බුල්ලා සහ හවුති වැනි අනෙකුත් ඉරාන ගැති සටන්කාමී කණ්ඩායම් සටනට පිවිසීමේ අවදානමක් ඇති වූ අතර, එමඟින් සිරියාව ඇතුළු විවිධ මැද පෙරදිග ජාතීන් පුරා ඉරානයට සහ පලස්තීනුවන්ට සහාය දැක්වීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා ඇති විය හැකිය.
මෙහිදී ඊශ්‍රායලය පසුබට වුවහොත්, එය ඇමරිකාවේ ගෝලීය ආධිපත්‍යයට සෘජුවම හානි කරනු ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, එක්සත් ජනපදය සෘජුවම යුද්ධයට පිවිසීමට තෝරා ගත්තේය. මීට පෙර, ඊශ්‍රායලය හරහා ඉරානය මැඩපැවැත්වීමේ උත්සාහයේදී එක්සත් ජනපදය නේටෝ රටවල් ඇතුළු එහි සහචරයින් නොසලකා හැර තිබුණි. කෙසේ වෙතත්, දැන් එයට මැදිහත් වී ඊශ්‍රායලය ආරක්ෂා කිරීමට බල කෙරුනි. මෙම හදිසි අවශ්‍යතාවය නිසා ට්‍රම්ප් G7 සමුළුව සඳහා කැනඩාව බලා ගිය ඔහුගේ දෙදින සංචාරය කෙටි කර ජුනි 17 වන දින එක්සත් ජනපදයට නැවත පැමිණියේය. මෙම කාලය තුළ සිදු වූ වැදගත් සිදුවීම් දෙකක් අපගේ විශ්ලේෂණය සඳහා ඉතා තීරණණාත්මක ලෙස වැදගත් වේ.
පළමුවෙන්ම, කොන්දේසි විරහිතව යටත් වීම සඳහා ඉරානයට දින දෙකක කාල සීමාවක් ඔහු පැනවූ අතර, එසේ නොවුවහොත් දරුණු ප්‍රතිවිපාකවලට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇතැයි තර්ජනය කළේය. එවැනි සාර්ථකත්වයක් අත්විඳිමින් සිටි රටකට යටත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටිය හැකි එකම නායකයා ට්‍රම්ප් වන්නට තිබුණි. ගැටුමේ ඊශ්‍රායලය තවමත් ජය ගනිමින් සිටින බව ලෝකයට ඒත්තු ගැන්වීමට ඔහු දැරූ නිෂ්ඵල උත්සාහයක් ලෙස මෙය සලකනු ලැබීය.
දෙවනුව, සටන් විරාමයක් සාකච්ඡා කිරීම සඳහා ට්‍රම්ප් ඉක්මනින්ම එක්සත් ජනපදයට ආපසු පැමිණි බවට ප්‍රංශ ජනාධිපති මැක්‍රොන් වාර්තාකරුවන්ට කළ ප්‍රකාශයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, ට්‍රම්ප් එක්සත් ජනපද ආරක්ෂක කවුන්සිලය හමුවූ විගස කෝපයෙන් ප්‍රතිචාර දක්වමින්, “සටන් විරාමයක් ස්ථාපිත කිරීම මගේ ප්‍රමුඛතාවය නොවේ. මට බොහෝ සැලසුම් තිබේ” යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළේය. මෙයින් ඇඟවුණේ ඔහු ඉරානයට එරෙහිව මිලිටරි ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම තෝරා ගත් බවයි, සමහර විට එය රට බිය ගැන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස සිදු කරනු ලැබූවක් විය හැකිය.
කෙසේ වෙතත්, ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඉරානය කැපී පෙනෙන ක්‍රියාමාර්ගයක් ගත්තේය. පසුදා, 18 වන දින, එය තම ෆාටා හයිපර්සොනික් බැලස්ටික් මිසයිලය භාවිතා කරමින් ටෙල් අවිව් වෙත සැලකිය යුතු ප්‍රහාරයක් එල්ල කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පළමු වරට නම් කරන ලද ස්ථානයක සහ වේලාවක පුළුල් විනාශයක් සිදු විය.
මිනිත්තු හතක් ඇතුළත සැතපුම් 1,200 කට වඩා ගමන් කළ මෙම නවීන මිසයිලය, ප්‍රහාරය ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ සහ ඊශ්‍රායලයේ දියුණු ආරක්ෂක වළලු මග හැරියේය. මෙයින් පසුව, ඉරානය එක්සත් ජනපදයට අනතුරු ඇඟවීමක් කරමින් කියා සිටියේ සැතපුම් 1,200 ක් දුරින් පිහිටි ටෙල් අවිව් වෙත පහර දිය හැකි නම්, මැද පෙරදිග ආසන්නතම ඇමරිකානු ස්ථාන වෙත පහර දීමට වැඩි කාලයක් ගත නොවන බවයි.
මැද පෙරදිග පිහිටා ඇති එක්සත් ජනපද හමුදා කඳවුරු 19 ක් ඇත. ඒවා ඇමරිකාවේ හමුදා ශක්තියේ සංකේත ලෙස සැලකේ. මෙම කඳවුරු පවත්වාගෙන යන තෙල්වලින් පොහොසත් ඉස්ලාමීය රටවල් ඒවා සලකන්නේ ඔවුන්ගේ ආරක්ෂිත කුඩයක් සහ ඔවුන්ගේ ධනයේ නියෝජනයක් ලෙස ය.
ඉරාන යුද්ධය විසින් මැදපෙරදිග ස්ථාපිත ඇමරිකානු හමුදා කඳවුරු දෙස බලන ආකාරය පරිවර්තනයකට ලක් කළේය. වරක්, ගුවන් යානා වාහක නෞකා ආඩම්බරයෙන් මුහුදේ ගමන් කළේ බලය සහ බිය ගැන්වීම ප්‍රක්ෂේපණය කරමිනි; දැන්, ඉරාන මිසයිලයකට ගොදුරු වීමේ හැකියාව පිළිබඳ කනස්සල්ලෙන් ඔවුන් වට වී සිටියහ. එවැනි සිදුවීමක් සිදුවුවහොත් ගෝලීය වේදිකාවේදී තමන්ට මුහුණ දීමට සිදුවිය හැකි නින්දාව ගැන ඇමරිකාව බිය විය. මෙම කඳවුරුවල ස්ථානගත කර ඇති නිල ඇඳුම් ඇඳගත් ඇමරිකානු සොල්දාදුවන්ට දැන් ඉරාන මිසයිලයකට හසු වේ යැයි බියෙන් සටන් කිරීමට සිදු විය. මෙම සොල්දාදුවන්ගෙන් කිහිප දෙනෙකු පවා අහිමි වීමෙන් ඇමරිකාවේදී ඇති විය හැකි ප්‍රතිවිපාක සලකා බැලීමට ට්‍රම්ප්ට සිදු විය. තමන්ගේ ආරක්ෂාව පතා කලින් විශ්වාසය තැබූ ඇමරිකානු හමුදා කඳවුරු ආරක්ෂා කිරීමට අවශ්‍ය බව මෙම රටවල් දැන් තේරුම් ෙගන ඇත.
දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් ජනපදය කිසිදා යුද්ධයක් ජයගෙන නැත. 1950 ගණන්වල කොරියානු යුද්ධයෙන් එක්සත් ජනපදය පරාජය විය. 1970 ගණන්වල වියට්නාමයේදී එය පරාජය විය. ඇෆ්ගනිස්ථානයේදී එය පරාජය විය. කුඩා භූමි ප්‍රදේශයක් ඇති යේමනයේ හූතිවරුන් පරාජය කිරීමට ඊශ්‍රායලයට හෝ එක්සත් ජනපදයට නොහැකි විය. දැන් ඊශ්‍රායලය දුර්වල වී ඇති බැවින්, චීනය, රුසියාව සහ උතුරු කොරියාවේ සහාය ලබන ඉරානය පරාජය කිරීමට එක්සත් ජනපදය යන්නේ කොහේදැයි බොහෝ දෙනෙක් විවෘතව ප්‍රශ්න කර තිබේ. මෙසේ එක්සත් ජනපදයට ඇති හැකියාව පිළිබඳව සැකයන් වර්ධනය වෙමින් පවතී.
ඉතා වැදගත් කරුණක් නම්, තීරණාත්මක ජාත්‍යන්තර නැව් මාර්ගයක් වන හෝමූස් සමුද්‍ර සන්ධිය වසා දැමීමට ඉරානය ගත් තීරණය, මැද පෙරදිග සහ යුරෝපයේ අනෙකුත් රටවල් අතර කනස්සල්ලට හේතු වී ය. ඊශ්‍රායලයේ ප්‍රහාරවලින් ඉරානයට සිදු වූ පුළුල් හානිය නොතකා, රටේ මිසයිල සහ ඩ්‍රෝන නිෂ්පාදනයට කිසිදු බලපෑමක් සිදු නොවීය. ඊශ්‍රායලයට ඉරානයේ ආරක්ෂක වළලු විනිවිද යාමට නොහැකි වූ අතර, එහි හමුදා යටිතල පහසුකම්වල ශක්තිය බොහෝ දුරට නොවෙනස්ව පැවති බව පෙනෙන්නට තිබුණි.
මෙම සන්දර්භය තුළ, එක්සත් ජනපදය ඉරානයට ප්‍රහාරයක් දියත් කළහොත්, ඉරානය නිසැකවම ඇමරිකානු ස්ථාන ඉලක්ක කර ගනිමින් ප්‍රතිචාර දක්වන බව පැහැදිලිය. සිදුවිය හැකි ප්‍රතිවිපාක පිළිබඳව දැනුවත්ව, එක්සත් ජනපදයේ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ට බලපෑම් කිරීමට පටන් ගත්හ.
ලොව විශාලතම ණයගැති රාජ්‍යය ලෙස දැනට ඩොලර් ට්‍රිලියන 37 ක ණය බරකට මුහුණ දී සිටින එක්සත් ජනපදයට තවත් දීර්ඝ යුද්ධයක් පවත්වා ගැනීම අසීරුය. එබැවින්, ට්‍රම්ප්ගේ මුල් සැලැස්ම වූයේ ඉරානය දුර්වල කිරීම සහ ඉරානයේ පරමාණුක ව්‍යාපෘතිය අත්හැරීම සඳහා ඊශ්‍රායලය සමඟ සාම සාකච්ඡා පැවැත්වීමට බල කිරීමයි. මෙය අරමුණු කරගත් දැඩි කෙටි කාලීන ප්‍රහාරයක් දියත් කිරීමයි. කෙසේ වෙතත්, ඉරානයේ ෆාටා මිසයිල ප්‍රහාරය එම උපාය මාර්ගය පිළිබද නැවත සිතා බැලීමකට ඇමරිකාවට බල කළේය.
ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය අවසානයේ දී එහි මූලික සැලැස්ම ආපසු හැරවීමට තීරණය කළ අතර, ඒ වෙනුවට අඩු ගැටුම්කාරී ප්‍රවේශයක් තෝරා ගත්තේය - සැලැස්ම B. මෙයට රහසිගත සාකච්ඡා වල නිරත වීම සහ එකිනෙකාට දරුණු හානියක් වළක්වා ගනිමින්, අන්‍යෝන්‍ය ජයග්‍රහණයේ ප්‍රතිරූපයක් ප්‍රක්ෂේපණය කරමින්, ප්‍රදර්ශනාත්මක ප්‍රහාර සිදු කිරීමට පෙර අවබෝධයකට පැමිණීම ඇතුළත් විය.
යුද්ධවලදී, සුපිරි බලවතුන්ට අනිවාර්යයෙන්ම හදිසි අවස්ථා වලින් පිටවීමේ සැලැස්මක් ඇත. සටන් උග්‍ර වන අතරතුර, ඔවුන් තිරය පිටුපස නුවණැති සාකච්ඡා වල නිරත වන අතර, එය Backchannel පසු දොර රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය ලෙස හැඳින්වේ.
මෙයට ප්‍රධාන උදාහරණයක් වන්නේ 1978 දී ඊශ්‍රායලය සහ ඊජිප්තුව අතර සාමය සඳහා රාමුවක් ස්ථාපිත කරන ලද කැම්ප් ඩේවිඩ් සාම ගිවිසුම් ය. මෙම ගිවිසුම් ඊශ්‍රායලය, ඊජිප්තුව සහ එක්සත් ජනපදය සම්බන්ධ වූ විචක්ෂණශීලී සාකච්ඡා මගින් පහසු කරන ලදී.
ඉරාන-කොන්ට්‍රා අපකීර්තිය තවත් කැපී පෙනෙන උදාහරණයක් ලෙස හඳුනා ගත හැකිය. මෙම අපකීර්තිය මතු වූයේ 1981 සහ 1986 අතර කාලය තුළ එක්සත් ජනපදය ඉරානයට රහසිගතව අවි අලෙවි කළ බවත්, එම රටට පනවා තිබූ අවි තහනම උල්ලංඝනය කළ බවත් හෙළි වූ විටය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, මෙය සිදු වූයේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ඉරානය සමඟ යුද්ධය සඳහා තම මිත්‍ර රාජ්‍යය වන ඉරාකයට අවි සපයන අතරතුරය. මෙම අවි අලෙවියෙන් ලැබුණු ආදායම යොදා ගත්තේ කොන්ට්‍රාස් සංවිධානයේ පෝෂණය සඳහාය. කොන්ට්‍රාස් සංවිධානය සටන්කාමී කණ්ඩායමක් වන අතර ඔවුහු ඉරාන උපකාර ලත් හිස්බුල්ලා සංවිධානය විසින් ලෙබනනයේ රඳවාගෙන සිටි ඇමරිකානු ප්‍රාණ ඇපකරුවන් හත් දෙනෙකු නිදහස් කර ගැනීම සඳහා නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ට එරෙහිව සටන් කරන ලද එක්සත් ජනපද සහාය ලත් කණ්ඩායමකි.
2015 දී, ඉරානය එක්සත් ජනපදය සමඟ රහසිගත පසුගාමී සාකච්ඡා වලින් පසුව, ඒකාබද්ධ විස්තීර්ණ ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම (JCPOA) න්‍යෂ්ටික ගිවිසුමට එළඹුණි.
මෑත කාලීන ඊශ්‍රායල-ඉරාන යුද්ධය ආරම්භ වීමට පෙර, ප්‍රසිද්ධියේ මෙන්ම තිරය පිටුපස ද සාකච්ඡා පැවැත්වෙමින් තිබුණි. යුද්ධය එහි භයානකම අවධිය දක්වා වර්ධනය වන විට, සැලකිය යුතු ඇමරිකානු හමුදා කඳවුරක් සහ අණදෙන නිලධාරියෙකු සිටින කටාර්, තම අවශ්‍යතා අවදානමට ලක්ව ඇති බව හඳුනාගෙන මැදිහත් වීමට ක්‍රියාශීලී පියවර ගත්තේය. මෙම සාකච්ඡා ආරම්භ කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදය තම සහභාගීත්වය ඉල්ලා සිටි බව කටාර් පසුව හෙළි කළේය.
2025 ජුනි 22 වන දින එක්සත් ජනපදය ඉරාන න්‍යෂ්ටික පර්යේෂණ පහසුකම් තුනක් වන ෆෝඩෝ, නටාන්ස් සහ ඉස්ෆහාන් වෙත බර උමං බිඳීමේ බෝම්බ ප්‍රහාර එල්ල කළ විට නාටකාකාර තත්වයක් වර්ධනය විය. ඉරානය ප්‍රහාරයට මැදිහත් නොවීය. විශ්වාසදායක තුවාල වාර්තා නොමැති අතර සැලකිය යුතු හානියක් සිදු නොවූ බව පෙනෙන්නට තිබුණි. කෙසේ වෙතත්, ට්‍රම්ප් ට්වීට් කළේ තමා තම ඉලක්කය කරා ළඟා වී ඇති බවත් ඉරානයට තවදුරටත් න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් සංවර්ධනය කිරීමට නොහැකි වනු ඇති බවත්ය. පළිගැනීමක් ලෙස, ඉරානය 2025 ජුනි 23 වන දින කටාර්හි ඇමරිකානු කඳවුරකට මිසයිල සහ ඩ්‍රෝන ප්‍රහාරයක් එල්ල කළේය. ඉදිරියේදී සිදුවීමට නියමිත ප්‍රහාරය පිළිබඳව කටාරයට සහ එක්සත් ජනපදය යන දෙපාර්ශවයටම කලින් දැනුම් දෙන ලදී. එක්සත් ජනපදය කියා සිටියේ තමන් සාර්ථකව මිසයිල වළක්වා විනාශ කළ බවයි. මේ අතර, ඉරානය කියා සිටියේ තම ප්‍රහාරයෙන් කඳවුරට සැලකිය යුතු හානියක් සිදු වූ බවයි, නමුත් මෙම ප්‍රකාශයට සහාය දැක්වීමට කිසිදු සාක්ෂියක් සපයා නැත.
ඊට පසු දින, 2025 ජුනි 24 වන දින, ට්‍රම්ප් ට්විටර් හරහා නිවේදනය කළේ සටන් කරන දෙපාර්ශවයේම ඉල්ලීම පරිදි ඉරානය සහ ඊශ්‍රායලය අතර ක්ෂණික සටන් විරාමයක් දැන් ක්‍රියාත්මක වන බවයි. ගැටුමෙන් පක්ෂ තුනම ජයග්‍රහණය කර ඇති බව ඔහු ප්‍රකාශ කළ අතර 'ඉරානය නැවත ශ්‍රේෂ්ඨ රටක් බවට පත් කිරීමට' ප්‍රතිඥා දුන්නේය. කෙසේ වෙතත්, ඊශ්‍රායලය සහ ඉරානය යන දෙකම සටන් විරාමයක් ඉල්ලා සිටි බවට කරන ප්‍රකාශය ප්‍රතික්ෂේප කළහ. කෙසේ වෙතත්, නොගැලපෙන ප්‍රකාශ සඳහා ප්‍රසිද්ධ ට්‍රම්ප්, ඔවුන්ගේ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම්වලින් කලබල නොවූ බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි.
සටන් කරන දෙපාර්ශ්වයම සටන් විරාමයට එකඟ වීම වඩාත්ම වැදගත් දෙයයි. එය හේතුවක් නිසා සිදු විය. එහි 'යකඩ ගෝලය', මොසාඩ්, දියුණු තාක්‍ෂණය, හමුදා වික්‍රමාන්විතයන් සහ එක්සත් ජනපද සහාය මත යැපෙන ඊශ්‍රායලය සැලකිය යුතු පසුබෑමකට මුහුණ දී තිබේ. අනපේක්ෂිත පාඩු විඳදරාගැනීමෙන් පසු අනාගත ආරක්ෂාව සඳහා එහි මූලික උපාය මාර්ගය නැවත නැවත සිතා බැලීමට බල කෙරුනි. අනෙක් අතට, ඉරානය තම පුළුල් ගුවන් අවකාශය ආරක්ෂා කර ගැනීමේදී අභියෝගවලට මුහුණ දුන් අතර, එහි උත්තරීතර නායක කොමේනි, මොසාඩ් ප්‍රහාර එල්ල විය හැකි බවට ඇති බිය නිසා සැඟවී සිටීමට යොමු විය. දෙපාර්ශ්වයටම ඔවුන්ගේ ඊළඟ පියවර ගැන මෙනෙහි කිරීමට කාලය අවශ්‍ය වූ අතර, ඒ නිසා දෙපාර්ශ්වයටම අකමැත්තෙන් හෝ සටන් විරාමයක් පිළිගැනීමට සිදු විය.
එක්සත් ජනපදය සහ එහි බටහිර සහචරයින්ට ද සටන් විරාමයක් අවශ්‍ය විය. මේ අතර, ඉරානය දිග්ගැස්සුනු යුද්ධයකට සූදානම් වෙමින් සිටි අතර, ප්‍රවේශමෙන් සැලසුම් කර ඇති පරිදි තම පාලිත ප්‍රහාර ඉතා සූක්ෂම ලෙස ක්‍රියාත්මක කළේය. යුද්ධයේ මුල් දිනවල මොසාඩ් විසින් සිදු කරන ලද හදිසි ප්‍රහාරවලින් මුලදී දරුණු පාඩු වලට මුහුණ දුන්නද, ඉරානය ඉක්මනින් තත්වය පාලනය කර ගනිමින්, එහි නැතිවූ නායකයින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරමින් සහ එහි ඩ්‍රෝන යානා සහ මිසයිලවල ආරක්ෂාව සහතික කළේය.
යුද්ධය දිගටම පැවතුනහොත්, චීනය, රුසියාව සහ උතුරු කොරියාව ඉරානයට ක්‍රියාකාරී සහයෝගයක් ලබා දීමට ඉඩ තිබිණ. මෙම නැගී එන සුපිරි බලවතුන් පිළිගන්නේ ඉරානය මෙම යුද්ධයෙන් පරාජයට පත් වුවහොත්, විකල්ප ගෝලීය පිළිවෙලක් ලෙස BRICS ස්ථාපිත කිරීමේ ඔවුන්ගේ උත්සාහයන් දැඩි ලෙස අඩපණ වන බවයි. තවද, ගෝලීය හැඟීම් ඊශ්‍රායලයේ මිලිටරිවාදී ක්‍රියාමාර්ගවලට එරෙහිව වැඩි වැඩියෙන් වෙනස් වී ඇත. විශේෂයෙන්, එක්සත් ජනපදයේ සහ යුරෝපයේ යුදෙව් ප්‍රජාවන් පවා ගාසා තීරයේ ඊශ්‍රායලයේ සිදුවන දේ 'ත්‍රස්තවාදී ක්‍රියා' ලෙස නම් කරමින් ඒවා නතර කරන ලෙස ඉල්ලා වීදි බැස ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ ඊශ්‍රායලය යන දෙකම වඩ වඩාත් හුදකලා විය.
සටන්කාමී නෙතන්යාහු විසින් එක්සත් ජනපදය යුද්ධයට ඇද ගැනීමට උත්සාහ කරන බවට බොහෝ ඇමරිකානු සෙනෙට් සභිකයින් කනස්සල්ල පළ කළහ. රැන්ඩ් පෝල් වැනි පුද්ගලයෝ 'නෙතන්යාහු එක්සත් ජනපදයේ ජනාධිපති දැ'යි ප්‍රශ්න කළහ. වාර්ෂික අයවැය හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා වන අඛණ්ඩ අයවැය සීමාවන් සැලකිල්ලට ගෙන, විශේෂයෙන් වත්මන් පරිසරය තුළ, දිග්ගැස්සුනු මිලිටරි මැදිහත්වීමකට කැපවීමට එක්සත් ජනපදය සූදානම් නැත.
එක්සත් ජනපදය යුද්ධය ඉක්මනින් අවසන් කිරීමට තවත් වැදගත් හේතුවක් තිබුණි. ඒනම් යුක්රේන-රුසියානු යුධ පිටියේ වේගයෙන් වෙනස් වන ගතිකතාවයන් මෙයට බලපා ලදී. ගෝලීය අවධානය ඉරාන ඊශ්‍රායල් යුද්ධය වෙත යොමු වූ දින 12 තුළ යුක්රේනයේ ස්ථානය ක්‍රමයෙන් දුර්වල විය. රුසියාව යුක්රේනය තුළ සැලකිය යුතු දියුණුවක් භයානක වේගයකින් අත්පත් කර ගත්තේය. මෙම ප්‍රවණතාවය දිගටම පැවතුනහොත්, යුක්රේනය රුසියාවට යටත් වීමේ අවදානමක් ඇති වූ අතර, රටේ දුර්ලභ ඛනිජ සහ පුළුල් කෘෂිකාර්මික ඉඩම් කෙරෙහි ඇති උනන්දුව නිසාවෙන් යුද්ධය සඳහා මිලිටරි හා මූල්‍ය සම්පත් ආයෝජනය කළ එක්සත් ජනපදය, ගැටුමේදී එහි සැලකිය යුතු ආයෝජනවල විභව පාඩුව හඳුනා ගැනීමට පෙළඹුණි.
(ලොස් ඇන්ජලීස් නුවර පැවැති ඉරානයට පක්ෂපාතී ජනතා පෙළපාලියක් සේයාරුවේ දැක්වේ)
-මතු සම්බන්ධයි..
(මෙම සිංහල පරිවර්තනය සඳහා කැලණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්යවරියක් සහ එක්සත් රාජධානියේ හල් විශ්ව විද්‍යාලයේ ආචාර්ය උපාධි අපේක්ෂකයෙකු වන සංජීවනී රූපසිංහ දුන් අනගි සහායට ස්තූතිය)
පළමු ලිපිය කියවන්න - https://www.lankaenews.com/news/16606/si
---------------------------
by (2025-07-06 01:55:32)
)
Read 12390 Times
Leave a Reply
0 discussion on this news
අජිත් ගලප්පත්තිගේ සිනමා විචාර එකතුව
අතීතයෙන් පාඩමක් - විශේෂඥ වෛද්‍ය අජිත් අමරසිංහ ලිපි